NCBR walczy ze skutkami afery

Narodowe Centrum Badań i Rozwoju (NCBR) walczy ze skutkami gigantycznej afery z wyprowadzaniem pieniędzy na fikcyjne projekty. Nowe kierownictwo wymienia uwikłanych urzędników, prowadzi audyty i próbuje poprawić wizerunek instytucji skompromitowanej za rządów Zjednoczonej Prawicy. Czy uda się ocalić NCBR?

Magda groń

Przypomnijmy, że afera w NCBR wybuchła w 2023 r. Ówczesny dyrektor tej instytucji –Paweł Kuch (kojarzony z Adamem Bielanem) – zainicjował audyt wewnętrzny, który skutkował złożeniem zawiadomienia do prokuratury w związku z nieprawidłowościami w rozdysponowywaniu środków w słynnym już konkursie Szybka Ścieżka. W tym samym czasie politycy Koalicji Obywatelskiej – Dariusz Joński i Michał Szczerba – przeprowadzili kontrolę poselską i zorganizowali kilka konferencji prasowych, podczas których poinformowali opinię publiczną o swoich ustaleniach, sugerując, że w NCBR działa grupa wyłudzająca unijne dotacje.

Ustalenia – zarówno Pawła Kucha, jak i posłów Koalicji – okazały się prawdziwe, a prokuratury w trzech różnych miastach wszczęły śledztwa, w których do dziś postawiono zarzuty prawie 30 osobom. To prawdopodobnie jeszcze nie koniec, bo w sprawie nieoficjalnie mówi się o przynajmniej dwóch osobach, które poszły na współpracę ze śledczymi.

Dodajmy, że wg śledczych Hanna S., ważna urzędniczka w NCBR, miała przyjmować łapówki, których wartość już oszacowano na ponad 600 tys. Miał je wręczać m.in. wrocławski przedsiębiorca Krzysztof B., który wraz ze swoim wspólnikiem Arturem K. usłyszeli także zarzuty „wyprania” wielu milionów złotych. Cała trójka trafiła do aresztu. Jednak Hanna S. – wg informacji medialnych – nie przyznała się do winy. Wcześniej domagała się również sprostowań pod artykułami prasowymi sugerującymi jej związek z aferą dotyczącą konkursu Szybka Ścieżka.

Mechanizm wyprowadzania środków był skomplikowany, a procedury – prokorupcyjne.

Warszawska firma zajmowała się bowiem pisaniem wniosków do NCBR dla tzw. firm słupów. W NCBR w ocenie wniosku brało udział trzech ekspertów – dwóch zewnętrznych i jeden wyznaczony przez NCBR. Opiniami ekspertów manipulowano za łapówki. Przypomnijmy, że granty dotyczyły projektów badawczych, a wg oficjalnych danych 30 proc. z nich kończyło się fiaskiem. Zgodnie z prawem – bo przecież były to tzw. projekty badawcze. Faktycznie – nawet nad nimi nie pracowano. Liczyło się tylko to, aby stworzyć fikcyjną dokumentację i wystawić faktury na odpowiednie kwoty.

Obecnie sprawą zajmuje się także Prokuratura Europejska po kontroli przeprowadzonej przez OLAF (Europejski Urząd ds. Zwalczania Nadużyć Finansowych).

Wizerunek NCBR

Ze skutkami tej afery zmaga się nowe kierownictwo NCBR, które w ubiegłym roku wymieniło 18 proc. załogi. Centrum od ponad dwóch lat ma fatalną prasę – bywa przedstawiane jako najbardziej skorumpowana instytucja w kraju albo instytucja doprowadzająca do bankructwa polskie firmy, którym odbiera dotacje. Tak jakby to NCBR miał odpowiadać za to, czy prywatna firma jest w stanie utrzymać się na rynku. Media zapominają też, że granty odbierane są podmiotom, które poświadczył nieprawdę w składanych dokumentach.

Jak przekazało nam biuro prasowe NCBR „liczne kontrole i audyty przeprowadzane na przestrzeni ostatnich dwóch lat zidentyfikowały problemy i nieprawidłowości, z którymi musiała zmierzyć się instytucja”.

Nowe kierownictwo stara się uzdrowić sytuację.

– Dyrekcja NCBR podjęła zdecydowane działania prowadzące do odzyskania dobrego imienia oraz odbudowania zaufania społecznego. Wśród nich – przygotowanie i wdrożenie planu naprawczego. Podejmowane przez dyrekcję Centrum działania są zgodne z zaleceniami organów kontrolnych oraz Komisji Europejskiej. Kierownictwo ściśle współpracuje z nadzorującym ją Ministerstwem Nauki i Szkolnictwa Wyższego oraz Ministerstwem Funduszy i Polityki Regionalnej, odpowiedzialnym za wdrażanie w Polsce Funduszy Europejskich – przekazało nam biuro prasowe NCBR.

„Głównym celem planu naprawczego jest usunięcie problemów i nieprawidłowości wskazanych w dotychczasowych kontrolach i audytach oraz zbudowanie mechanizmów minimalizujących ryzyko ponownego ich wystąpienia w przyszłości, w tym naprawa negatywnych zjawisk wskazanych przez instytucje kontrolne. Dokument ma również zapewnić właściwą organizację działalności Narodowego Centrum Badań i Rozwoju pod kątem jego zadań ustawowych. Działania służą eliminacji pola do nadużyć, zapewnieniu prawidłowego funkcjonowania Centrum oraz najwyższych standardów obsługi jego wnioskodawców i beneficjentów, tak aby nikt nie miał wątpliwości, że ocena nowatorskich projektów czy wydatkowanie środków odbywa się w sposób uczciwy, rzetelny, bezstronny i transparentny. Dokument ma charakter wieloletni i kaskadowy, zakłada realizację działań krótko- i długoterminowych, przywracających zaufanie do instytucji. Przewiduje m.in. uszczelnienie i usprawnienie procedur, transformację cyfrową, a także niezbędne zmiany o charakterze zarządczym, kontrolnym i strukturalnym” – podkreśla NCBR w przekazanej nam odpowiedzi.

Oprócz planu naprawczego obecne kierownictwo Centrum opracowało nową strategię Narodowego Centrum Badań i Rozwoju. Jak twierdzi NCBR, „Jest ona odpowiedzią na wyzwania stojące przed instytucją i jej otoczeniem, które przekładają się na konieczność sprawnego dostosowania działalności Centrum do nowych warunków. Ekosystem innowacji uległ istotnym zmianom, zmierzającym w kierunku znaczącego rozproszenia – co sprawiło, że Centrum stało się tylko jednym z jego wielu ogniw. Jasno wytyczone wieloletnie kierunki działań, dzięki przeprowadzeniu zaplanowanych zmian i wykorzystaniu mocnych stron NCBR, przyczynią się do rozwoju polskiej innowacyjności. Zakładane kierunki działania NCBR to przede wszystkim: wzmocnienie roli Centrum we wspieraniu realizacji kluczowych dla państwa strategicznych projektów i rozwoju nowoczesnych technologii oraz inicjowanie działań prowadzących do wzrostu innowacyjności; skoncentrowanie na perspektywicznych obszarach i dostosowanie oferty programowej do wyzwań społeczno-ekonomicznych oraz wypracowanie specjalizacji działania, położenie nacisku na komercjalizację wyników finansowanych prac B+I; zbudowanie mocnej pozycji NCBR w ekosystemie innowacji jako centrum kompetencji oraz ścieżek współpracy z innymi organizacjami w celu efektywnego wsparcia beneficjentów i komercjalizacji; wzmacnianie współpracy środowiska naukowego z biznesem, wzrost dojrzałości organizacyjnej; wykorzystanie synergii działań w organizacji w celu efektywnego wsparcia beneficjentów” – czytamy.

O NCBR

Narodowe Centrum Badań i Rozwoju to państwowa agencja wykonawcza powołana w 2007 r., której misją jest wspieranie badań i tworzenia nowoczesnych technologii, tak aby zwiększać innowacyjność i konkurencyjność polskiej gospodarki​. Centrum finansuje projekty badawczo-rozwojowe ze środków publicznych (budżet państwa i fundusze UE) na wszystkich etapach – od badań przemysłowych po wdrożenie nowych produktów czy usług​. NCBR pełni rolę instytucji pośredniczącej w realizacji programów operacyjnych UE (od 2011 r. m.in. Program Operacyjny Inteligentny Rozwój, obecnie Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki). Agencja odpowiada za dystrybucję wielomiliardowych dotacji na innowacje i współpracuje z sektorem nauki i biznesu – dba, by publiczne pieniądze na B+R przynosiły wymierne korzyści gospodarce​. Od sierpnia 2022 r. nadzór nad NCBR sprawuje Minister Funduszy i Polityki Regionalnej (wcześniej nadzorowało je MNiSW)​.

– Zgodnie z przyjętymi celami do 2030 r. Narodowe Centrum Badań i Rozwoju stanie się najważniejszą ze względu na skalę działania agencją finansującą prace badawczo-rozwojowe w Polsce, wyławiającą najlepsze pomysły i wspierającą strategiczne rozwiązania przyszłości. Będzie to efektywna instytucja transferu wiedzy oraz środków do polskiej gospodarki i nauki, aktywna także w środowisku międzynarodowym. Jednocześnie NCBR chce być zaufanym partnerem dla środowisk naukowych i biznesowych. Wykorzystując potencjał swoich ekspertów, NCBR stanie się centrum wiedzy o innowacjach – podkreśla biuro prasowe NCBR w odpowiedzi udzielonej „Gazecie Finansowej”.

Redakcja