-0.8 C
Warszawa
sobota, 22 lutego 2025

ARKTYCZNA RULETKA

Przywykliśmy myśleć o Arktyce jako o regionie klinicznie wręcz czystym, nieskażonym przemysłem, leżącym na peryferiach globu dobru wspólnym całej ludzkości. 

To dosyć naiwne postrzeganie tej części świata bierze się zapewne z małego zainteresowania nią mediów. Dla większości z nas jest to odległy ląd pokryty lodem, co nie do końca jest prawdą. Nieatrakcyjnym turystycznie, a zatem mało istotnym. Otóż to, że media nie zapuszczają się na ten lądolód, nie wynika tylko z tego, że nikogo on nie interesuje, a raczej z tego właśnie powodu, iż leży w centrum zainteresowania kilku najważniejszych graczy politycznych, przemysłowych i militarnych. Jest z tym trochę tak jak w powiedzeniu o pieniądzach, które lubią ciszę.

Rosyjski tankowiec LNG klasy Arc7 Christophe de Margerie (Ice Class) wypłynął z Jiangsu w Chinach 27 stycznia 2021 r. i ukończył swoją podróż (2400 mil) po
11 dniach w porcie Sabetta na Morzu Karskim (Arktyka), w Rosji. Ten sam statek pokonał tę samą trasę rok wcześniej, w maju, w kierunku wschodnim pod eskortą lodołamacza. Rejs w warunkach zimowych, w ciągłej ciemności, trwał 36 dni krócej niż przez Kanał Sueski. Dzięki tej wyprawie Rosja udowodniła, że przejście w rejonie arktycznym jest możliwe przez prawie cały rok. Posiadanie przez Rosję największych i najpotężniejszych na świecie lodołamaczy nuklearnych zdolnych do łamania czterometrowego lodu sprawia, że Rosja ustanawia monopol na transport Północną Drogę Morską.

Przykład znacznie bliższy. Płynący pod banderą Panamy, nienależący do klasy lodowej, 294-metrowy kontenerowiec typu panamax o nazwie Flying Fish 1, przewożący 5 tys. kontenerów, dotarł do Szanghaju w Chinach 25 września 2024 r. w niecałe trzy tygodnie po wypłynięciu z Sankt Petersburga w Rosji. Podczas tej długiej podróży (8 tys. mil), statek utrzymywał średnią prędkość 16 węzłów i, co najważniejsze, nie potrzebował rosyjskiego lodołamacza. Poza kwestią transportu i bogactwem pierwiastków ziem rzadkich, w które obfitują te tereny, chodzi również o przewagę militarną.

Region Arktyki obejmuje osiem krajów, z których siedem jest członkami NATO. Są to USA, Kanada, Islandia, Dania (Grenlandia), Norwegia, Szwecja i Finlandia. Ósmym krajem jest Rosja. Chociaż Rosja ma tu ugruntowaną obecność wojskową, jest ona w dużej mierze defensywna. W związku z rosnącym od 2022 r. zaangażowaniem w tym regionie sił NATO, Rosja „doprosiła” jednak do kooperacji na tym rozległym obszarze Chiny. Jak wspomniałem, mało się o tym mówi, ale od tego czasu przeprowadzono na tym dziewiczym terytorium blisko 100 różnego rodzaju operacji, pośród których większość miała charakter stricte militarny. Poza wszystkim musimy pamiętać, że stanowią one ogromne zagrożenie dla tak dziś odmienianej przez wszystkie przypadki ekologii. Przykładowo, w ramach norweskich ćwiczeń Nordic Response 2024 w ubiegłym roku zgromadzono tam dziesiątki tysięcy żołnierzy
z 13 krajów członkowskich NATO, fregaty, okręty podwodne i inne jednostki pływające, a także ponad 100 samolotów.

Przybliżę kilka przykładów obecności wojskowej w Arktyce wymienionych państw tylko w roku ubiegłym.

3 stycznia pojawiła się na tych wodach misja patrolowa fregaty Bretagne, w której uczestniczyły siły francuskie i norweskie1.

15 stycznia Brytyjczycy przewieźli swoich żołnierzy do Camp Viking (65 km na południe od Tromso) przed organizowaną dwa razy w roku zimową grą wojenną NATO Nordic Response mającą się odbyć w marcu2.

13 lutego nad wodami międzynarodowymi na zachód od Morza Barentsa pojawiły się dwa strategiczne bombowce rosyjskie Tu-95, eskortowane przez myśliwce Su-35. Do ich obserwacji wysłano norweskie F-35. Lot trwał blisko pięć godzin. Rosja ma ok. 10 tego typu bombowców w bazie lotniczej Olenja3 na półwyspie Kola i ich obecność w tym regionie nie jest zdarzeniem jednostkowym.

25 lutego rozpoczęły się cykliczne ćwiczenia NATO serii Steadfast Defender, które trwały do 5 marca. Obejmują one każdorazowo wiele regionów i sił z lądu, morza, powietrza oraz przestrzeni kosmicznej. Tym razem zaangażowano w nie
90 tys. osób z personelu wojskowego. Symulowały rosyjski atak na państwo członkowskie NATO i reakcję Paktu zgodnie z zapisami artykułu 5, który wymaga od wszystkich członków podjęcia działań w celu przywrócenia bezpieczeństwa obszaru północnoatlantyckiego. Jeszcze w styczniu amerykańskie i kanadyjskie specjalne grupy zadaniowe przećwiczyły ochronę transatlantyckich morskich linii komunikacyjnych. W ramach Steadfast Defender odbyły się też ćwiczenia Joint Warrior (Szkocja, Norwegia, Islandia) i Nordic Response (Finlandia i Szwecja). Wielka Brytania zaangażowała się w nie z liczbą 20 tys. osób. Symulowano obronę przed zagrożeniem z powietrza i spod wody, trenowano też amfibijne lądowanie na wybrzeżu Norwegii w celu potencjalnego odbijania zajętego przez nieprzyjaciela terytorium sojuszniczego4.

4 marca przeprowadzono kolejne ćwiczenia, tym razem na wodach północnej Norwegii. Użyto w nich 50 okrętów, 20 tys. żołnierzy i 110 myśliwców, samolotów transportowych, obserwacyjnych, tankowców oraz śmigłowców. Poza udziałem wojsk gospodarzy terenu uczestniczyły w nich jednostki z Belgii, Kanady, Danii, Finlandii, Francji, Holandii, Niemiec, Włoch, Hiszpanii, Szwecji, Wielkiej Brytanii i USA. Trwały do 19 marca5. 7 marca w tym rejonie pojawiła się para rosyjskich samolotów dalekiego zasięgu Tu-142, których głównym zadaniem jest zwalczanie okrętów podwodnych. Tym razem ograniczyły się do typowego nadzoru morskiego, a media rosyjskie nie omieszkały przedstawić tych ćwiczeń jako ofensywnych i prowokacyjnych.

Jednym z ich elementów były skoki 130 spadochroniarzy z samolotu C-17 (Arctic Shock), które miały miejsce 19 marca w norweskim Tromso, gdzie siły amerykańskie trenowały z batalionem brygady Nord. Komandosi z grupy szybkiego reagowania skakali w zaśnieżony teren gór Mauken po blisko siedmiogodzinnym locie z Anchorage na Alasce6.

20 marca z kolei na Półwyspie Kolskim trenowały rosyjskie siły obrony powietrznej. W ramach ćwiczeń, które odbyły się w głównej siedzibie Floty Północnej, inżynierowie, medycy i przedstawiciele sił ochrony radiologicznej, chemicznej oraz biologicznej byli szkoleni w zakresie radzenia sobie ze skutkami ataku dronów7.

25 maja Federacja Rosyjska przeprowadziła kolejne szeroko zakrojone ćwiczenia, tym razem poszukiwawczo-ratownicze prowadzone przez Morską Służbę Ratowniczą w Murmańsku we współpracy ze Strażą Graniczną FSB i wojskową Flotą Północną. Odbywały się w północno-zachodniej części Półwyspu Kolskiego8.

29 maja ponad 7 tys. żołnierzy USA, Finlandii i Norwegii pojawiło się w fińskim Rovajarvi. Około 2 tys. żołnierzy amerykańskich, prawie 300 norweskich i 4,5 tys. fińskich brało udział w międzynarodowych ćwiczeniach nazwanych Northern Forest 24. Oddziały były wspierane przez systemy artyleryjskie dalekiego zasięgu, pociski przeciwlotnicze i czołgi bojowe9.

Tego samego dnia w Zatoce Motowskiej miały miejsce coroczne rosyjskie ćwiczenia, które obejmowały pięć scenariuszy szkoleniowych, w tym przeciwdziałanie szybko pływającym łodziom motorowym wroga, poszukiwanie i atakowanie okrętów podwodnych oraz ćwiczenia obrony powietrznej. Wzięło w nich udział 11 okrętów i kilka samolotów10.

21 czerwca dwa rosyjskie wielozadaniowe okręty podwodne Siewierodwińsk i Orzeł wystrzeliły pociski manewrujące w kierunku wyimaginowanej floty wrogich okrętów desantowych w ramach ćwiczeń u wybrzeży Półwyspu Kolskiego11.

24 czerwca do norweskiego Rygge dotarł amerykański okręt podwodny klasy Ohio z rakietami balistycznymi i samolot łączności strategicznej E-6 B Mercury. Celem wizyty miało być „wzmocnienie współpracy między Stanami Zjednoczonymi a Norwegią oraz zademonstrowanie amerykańskich możliwości, gotowości i elastyczności”. Gotowość gwarantowało 20 pocisków Trident II pod pokładem z 12 głowicami nuklearnymi każdy. Okręt tego typu, wraz ze swoimi 13 siostrzanymi jednostkami, jest najbardziej efektywną bronią masowego rażenia używaną obecnie przez Stany Zjednoczone12.

24 lipca w fińskim Lapland ćwiczyło 250 żołnierzy i 25 pojazdów jednostek gotowości bojowej fińskiej brygady Jaeger i norweskich sił zbrojnych13.

Od 8 sierpnia przez trzy dni na Morzu Barentsa trenowały siły rosyjskie. W manewry zaangażowanych było 300 okrętów nawodnych, podwodnych i pomocniczych, ok. 
50 samolotów oraz ponad 20 tys. żołnierzy i personelu cywilnego14.

26 sierpnia na scenie islandzkiej pojawiły się także jednostki polskie. Wraz z nimi siły sojusznicze i islandzkie agencje ds. gotowości ćwiczyły zabezpieczanie krytycznej infrastruktury krajowej i morskich linii komunikacyjnych między Grenlandią, Islandią i Wielką Brytanią. Obok naszych żołnierzy do 3 września obecne były tam jednostki z Islandii, Danii, Francji, Norwegii i USA. W ćwiczeniach Northern Viking wzięło udział wiele statków i samolotów, a także setki pracowników na lądzie i na morzu15.

2 września na Morzu Ochockim trenowały połączone grupy wojsk powietrznych i morskich Rosji i Chin. Oddziały koncentrowały się na zwalczaniu bezzałogowych łodzi pozorowanego przeciwnika, prowadzeniu rozpoznania i monitorowaniu sytuacji nawodnej z udziałem śmigłowców pokładowych16.

6 września rosyjskie okręty na północ od Półwyspu Kolskiego wraz z samolotami Ił-38 i śmigłowcami Ka-27M walczyły z symulowanymi okrętami podwodnymi wroga przy użyciu ładunków głębinowych i torped17.

10 września odbyły się na zachód od Norwegii rosyjskie ćwiczenia strategiczne Ocean 2024, w których uczestniczyły dwie korwety i jeden okręt desantowy z Floty Bałtyckiej18.

Od 11 września na wodach Pacyfiku, Arktyki, Morzu Śródziemnym, Morzu Kaspijskim i Morzu Bałtyckim przez tydzień toczyła się dalsza część ćwiczeń Ocean 2024. Brało w nich udział 400 okrętów wojennych, w tym podwodnych i pomocniczych jednostek floty. Uczestniczyło w nich 120 samolotów marynarki wojennej i sił powietrznych, a w sumie zaangażowanych było 90 tys. osób, ok. 7 tys. jednostek broni i sprzętu specjalnego. Wzdłuż wybrzeża półwyspu Kola, który był częścią manewrów, znajdują się pociski przeciwokrętowe, przeciwlotnicze typu S-400 i S-300 oraz żołnierze chroniący strategiczne bazy morskie, w tym miejsca, z których wypływają atomowe okręty podwodne19.

14 września na Półwyspie Rybackim, wysuniętym w Morze Barentsa (niecałe 100 km od Norwegii), w ramach Ocean 2024 ćwiczyło ponad 400 okrętów, 125 samolotów i 90 tys. żołnierzy. Testowano gotowość operacyjną bombowców strategicznych Tu-95, krążownika i wyrzutni rakietowych K-30020.

15 października na wodach norweskich odbywały się ćwiczenia lotniskowców amerykańskich i brytyjskich. Lotniskowiec Marynarki Wojennej USA USS Harry S. Truman i brytyjski lotniskowiec HMS Prince of Wales trenowały w ramach ćwiczenia Strike Warrior 2024. Ćwiczenie było częścią corocznych ćwiczeń nuklearnych NATO Steadfast Noon21.

6 listopada w fińskim Lapland odbyły się ćwiczenia fińsko-amerykańskie, w których udział wzięły fińskie F/A-18 Hornet i amerykańskie bombowce B-52. Bombowce strategiczne dalekiego zasięgu wlatywały w przestrzeń powietrzną Finlandii z najbardziej wysuniętych na północy Norwegii baz i opuszczało ją przez Zatokę Botnicką22.

5 grudnia w norweskim Lototen przeprowadzono symulację hipotetycznego uderzenia na tereny zajęte przez nieprzyjaciela w północnej części Norwegii. Ćwiczyli żołnierze Norwegii, Wielkiej Brytanii i USA. W manewrach uczestniczyły myśliwce, bombowce strategiczne, tankowce i samolot rozpoznawczy typu U-223.

To zaledwie niewielka część aktywności państw zainteresowanych Arktyką i – szerzej – Północną Drogą Morską. Tego typu wydarzeń odnotowano tam w roku 2024 ponad 30.

Ta działalność, jak wspominałem wcześniej, niesie z sobą ogromne ryzyko dla środowiska. Wiedzą o tym ci, którzy pamiętają wydarzenia sprzed półwiecza. Był to szczytowy okres zimnej wojny, kiedy niektóre samoloty bombowe USA przenoszące broń jądrową znajdowały się w powietrzu przez całą dobę każdego dnia, a baza wojskowa Thule na Grenlandii była szczególnym miejscem dla tych operacji ze względu na bliskość rosyjskich celów. Wypadek lotniczy miał miejsce w 1968 r., gdy amerykański bombowiec z bronią jądrową zbliżał się do bazy wojskowej na Grenlandii. Samolot miał cztery ładunki nuklearne, ale trzy udało się odzyskać. Podczas operacji ratunkowej zebrano tysiące szczątków, a także miliony ton lodu, co do którego istniało podejrzenie, że zawiera radioaktywne zanieczyszczenie. Mimo ogromnych wysiłków nie udało się do dziś odnaleźć tej jednej, zaginionej bomby, a pracownicy zatrudnieni przy pracach porządkowych cierpieli później na nowotwory i domagali się odszkodowań.

Oczywiście, człowiek nie zrezygnuje z możliwości ekspansji tylko dlatego, że w jej historii przytrafiać się mogą nieszczęścia. Problem w tym, żeby to naturalne dla gatunku ludzkiego dążenie odkrywania nowych dróg i pokonywania barier nie doprowadziło nas wszystkich do tragedii na skalę globalną. Polecam wszystkim film, który zawiera tę obawę, niosąc mimo wszystko nadzieję na lepszą przyszłość, a dostępny jest na kilku platformach pod tytułem „The Arctic: Theater for War or Global Cooperation?”24

1. https://www.thebarentsobserver.com/security/british-troops-deploy-to-northern-norway-ahead-of-huge-nato-arctic-exercise/167283

2. https://en.wikipedia.org/wiki/Olenya_air_base

3. https://www.navylookout.com/royal-navy-plays-a-leading-role-in-largest-nato-exercise-for-more-than-35-years/

4. https://www.theguardian.com/world/2024/mar/04/norway-sweden-and-finland-host-nato-military-exercises

5. https://www.highnorthnews.com/en/us-arctic-paratroopers-practiced-rapid-deployment-northern-norway

6. https://www.thebarentsobserver.com/security/in-northern-fleets-latest-training-scenario-naval-base-severomorsk-is-attacked-by-enemy-drones/163748

7. https://www.thebarentsobserver.com/arctic/russia-conducts-barents-sar-exercise-without-norwegian-participants/120428

8. https://www.thebarentsobserver.com/security/key-allies-us-and-norway-on-move-in-lapland-as-thousands-of-soldiers-train-rapid-reinforcement/166062

9. https://www.thebarentsobserver.com/security/northern-fleet-shows-off-along-kola-coast/165197

10. https://www.thebarentsobserver.com/security/two-nuclear-submarines-shot-missiles-in-barents-sea/165653

11. https://www.thebarentsobserver.com/security/norwegians-embark-us-nuke-submarine-in-a-rare-flex-of-force/166483

12. https://www.thebarentsobserver.com/news/norwegian-and-finnish-soldiers-train-together-in-lapland-this-week/110002

13. https://www.highnorthnews.com/en/russian-northern-fleet-years-arctic-voyage

14. https://www.highnorthnews.com/en/northern-viking-practicing-defense-iceland-and-sea-routes-north-atlantic

15. https://www.reuters.com/business/aerospace-defense/russia-china-warships-enter-sea-okhotsk-drills-interax-reports-2024-09-24/

16. https://www.thebarentsobserver.com/security/northern-fleet-kicks-off-special-military-exercise/166266

17. https://www.thebarentsobserver.com/security/northern-fleet-kicks-off-special-military-exercise/166266

18. https://www.thebarentsobserver.com/security/russian-warships-on-move/166578

19. https://www.thebarentsobserver.com/security/admiral-moiseev-launches-massive-ocean2024-strategic-exercise/166083

20. https://www.thebarentsobserver.com/security/russian-forces-launch-supersonic-missiles-in-short-range-from-norways-vardo-radars/165738

21. https://www.thebarentsobserver.com/news/two-carrier-groups-on-exercise-outside-norway/418942

22. https://www.thebarentsobserver.com/news/on-trumps-election-day-a-nuclearcapable-b52-bomber-flew-over-northern-norway-into-finland-for-training/419933

23. https://www.thebarentsobserver.com/security/the-secretive-u2-spy-plane-on-mission-up-north-as-norway-steps-up-deterrence-against-russia/421803

24. https://www.youtube.com/watch?v=CXKwyquIkbs

FMC27news