Niewypełnienie obowiązków związanych z podzielną płatnością wiąże się z konsekwencjami karno-skarbowymi.
Obowiązkowy mechanizm podzielnej płatności dla wybranych towarów i usług obowiązuje już od kilku miesięcy, jednak podatnicy ciągle mają wiele pytań dotyczących jego poprawnego stosowania. Najwięcej wątpliwości dotyczy kwestii rozliczania zaliczek oraz płatności w walutach obcych. Problemy pojawiają się również przy transakcjach dokonywanych przez ubezpieczycieli oraz w ramach umów faktoringu. Sprawa jest poważna, ponieważ niewypełnienie obowiązków związanych z podzielną płatnością wiąże się z konsekwencjami karno-skarbowymi oraz nałożeniem przez organ podatkowy sanacyjnego zobowiązania w podatku VAT.
Kary za brak MPP
Obowiązkowy mechanizm podzielnej płatności (MPP, z ang. split payment) został wprowadzony 1 listopada ubiegłego roku. Wcześniej jego stosowanie było dobrowolne. Przymusowość MPP dotyczy „wrażliwych” towarów i usług wymienionych w załączniku nr 15 do ustawy o podatku VAT. Chodzi głównie o elektronikę, samochody (oraz części samochodowe), pręty, węgiel (brunatny i kamienny), usługi remontowo-budowlane (w tym podwykonawstwo). Firmy, które handlują towarami (usługami) z załącznika, są obowiązane do wystawienia faktury zawierającej informację o obowiązkowym split payment, o ile wartość transakcji przekracza kwotę 15 tys. zł brutto. Istotna jest tutaj nie tyle kwota zawarta na fakturze, ile łączna wartość należności. Przykładowo, jeżeli jednostkowa usługa budowlana została wyceniona na 30 tys. zł, natomiast strony transakcji umówiły się na trzy faktury po 10 tys. zł, to każda z nich powinna zostać wystawiona w ramach MPP. Nabywca towarów (usługi), który otrzymał taką fakturę, jest obowiązany do podzielenia płatności na kwotę netto oraz VAT. Ta pierwsza zostaje przelana na zwykły rachunek rozliczeniowy kontrahenta, natomiast druga – na specjalny rachunek VAT. Nabywca, który pomimo otrzymania faktury informującej o obowiązku zastosowania podzielnej płatności, nie wykona prawidłowego przelewu, naraża się na odpowiedzialność karno-skarbową w postaci grzywny do wysokości 720 stawek dziennych (teoretycznie nawet do 25 mln zł). Natomiast w sprawach mniejszej wagi sprawca czynu podlega karze grzywny za wykroczenie skarbowe, która jest określona kwotowo. Ponadto ustawa o VAT przewiduje dodatkowe (sanacyjne) zobowiązanie w wysokości 30 proc. podatku wykazanego na fakturze, za którą płatność nie została podzielona na kwoty netto oraz VAT. Co jednak istotne, sankcja ta obejmuje zasadniczo wyłącznie osoby prawne (np. spółki prawa handlowego), ponieważ nałożenie jej na osobę fizyczną skutkowałoby podwójnym ukaraniem tego samego podatnika (z kodeksu karnego skarbowego oraz z ustawy o VAT). W wypadku spółek karą grzywny może zostać ukarana osoba ustawowo lub statutowo ją reprezentująca (np. prezes zarządu) lub osoba odpowiedzialna za sprawy finansowe (np. dyrektor działu księgowego).
Zaliczki trzeba podzielić
Najczęściej pojawiającym się pytaniem związanym z MPP pozostaje kwestia płatności zaliczek przed dokonaniem dostawy towarów lub wykonaniem usług oraz przed wystawieniem faktury zasadniczej. Zgodnie z wyjaśnieniami resortu finansów, w takiej sytuacji nabywca powinien najpierw ustalić, czy zaliczka odnosi się do towaru (usługi) z załącznika nr 15 oraz czy łączna wartość transakcji przekracza kwotę 15 tys. zł. Jeżeli odpowiedź na oba pytania jest pozytywna, wówczas płatność powinna nastąpić w ramach mechanizmu split payment. Co istotne, bez znaczenia pozostaje kwota zaliczki. Przykładowo, gdy przed wykonaniem usługi budowlanej jej nabywca zapłaci zaliczkę w kwocie 1 tys. zł, natomiast resztę – załóżmy 20 tys. zł – rozliczy już po jej zrealizowaniu, wówczas ta pierwsza płatność powinna zostać dokonana za pośrednictwem rachunku bankowego przy wykorzystaniu MPP. Co ważne, podatnik powinien być w stanie udokumentować, że płacona przez niego zaliczka dotyczy konkretnej faktury, którą później otrzymał. W przeciwnym wypadku organ podatkowy może mu zarzucić, że nie wywiązał się z obowiązku MPP i nałożyć na niego karę grzywny (ew. dodatkowe zobowiązanie). Zatem zapłata zaliczki wymaga od podatników szczególnej czujności, którą łatwo uśpić z powodu niskiej kwoty oraz braku wystawienia faktury końcowej.
Wzajemne potrącenia
Wątpliwości przy MPP pojawiają się również w kontekście wzajemnych potrąceń należności pomiędzy kontrahentami. Taka sytuacja wystąpi wówczas, gdy nabywca towarów (usług) z załącznika nr 15 jest równocześnie wierzycielem sprzedawcy oraz gdy należność może zostać potrącona w myśli przepisów Kodeksu cywilnego. Pojawia się pytanie, jak pogodzić obowiązek zastosowania split payment, kiedy uregulowanie zobowiązania nie odbywa się za pośrednictwem płatności z rachunku bankowego. Zgodnie ze stanowiskiem resortu finansów, skoro nie ma możliwości zastosowania MPP, to nie ma również mowy o nakładaniu takiego obowiązku. Zatem w odniesieniu do wzajemnych potrąceń przepisy te nie znajdują zastosowania. Niemniej jednak sprzedawca nadal jest zobowiązany do wystawienia faktury zawierającej informację o obowiązkowej podzielnej płatności. Dlaczego? Ponieważ może się zdarzyć tak, że tylko część należności zostanie potrącona, natomiast zapłata za pozostałą kwotę nastąpi za pośrednictwem rachunku bankowego. Załóżmy bowiem, że dostawca towarów z załącznika nr 15 wystawia fakturę na kwotę 21 tys. zł brutto. Jej odbiorca jest jednocześnie wierzycielem sprzedawcy w odniesieniu do należności o wartości 15 tys. zł brutto, która zostaje potrącona. Do zapłaty wciąż jednak pozostaje 6 tys. zł brutto. Zgodnie ze stanowiskiem resortu finansów kwota ta powinna zostać uregulowana za pośrednictwem rachunku bankowego w ramach mechanizmu podzielnej płatności. Zatem podobnie jak to było w odniesieniu do zaliczek, istotna jest główna wartość transakcji, nie zaś pojedyncza płatność. Nawet jeżeli kwota pozostała do zapłaty po wzajemnym potrąceniu będzie wynosiła 100 zł, to i tak nabywca jest obowiązany do podzielenia płatności (o ile wartość głównej należności przekracza 15 tys. zł).
VAT trzeba przeliczyć na PLN
Problemy dotyczą również poprawnego rozliczenia transakcji wyrażonych w walutach obcych. Wynikają one z faktu, iż specjalny rachunek VAT jest przeznaczony tylko do płatności w złotówkach. Czy to oznacza, że firmy handlujące towarami z załącznika nr 15 muszą każdą fakturę wystawić w polskiej walucie? Oczywiście, że nie. Niemniej jednak, niezależnie od waluty, faktura powinna zawierać informację o podzielnej płatności. Nabywca, który otrzyma taki dokument, jest obowiązany do podzielenia płatności w taki sposób, by kwota w złotówkach trafiła na rachunek VAT kontrahenta. Pozostała część należności może zostać przelana w walucie obcej na konto odbiorcy. Szczegółowe przepisy regulujące kwestie przeliczania kursu walut na złotówki zostały ujęte w ustawie o VAT. Co do zasady w takiej sytuacji należy zastosować kurs NBP z dnia poprzedzającego dzień powstania obowiązku podatkowego (dostawy towarów lub wykonania usługi). Natomiast w przypadku wystawienia faktury przed dostawą (usługą) bierze się pod uwagę kurs z dnia wcześniejszego. Należy jednak pamiętać, że jeżeli po przeliczeniu waluty obcej na złotówki kwota brutto nie przekroczy 15 tys. zł, wówczas nie ma obowiązku stosowania MPP.
Ubezpieczyciele bez MPP
Sporo pytań dotyczących podzielnej płatności pojawiło się w kontekście działalności firm ubezpieczeniowych oferujących pakiety OC oraz AC. Podmioty te często bowiem nabywają usługi oraz towary od firm likwidujących szkody powypadkowe. Chodzi głównie o mechaników oraz handlarzy częściami samochodowymi. Może się zatem zdarzyć tak, że przedmiotem takiego zakupu będą towary (usługi) wykazane w załączniku nr 15. Pytanie, czy ubezpieczyciel, dokonując płatności z tego tytułu, powinien podzielić ją na kwotę netto oraz VAT? Zgodnie z wyjaśnieniami resortu finansów nie ma on takiego obowiązku, ponieważ nabycie np. części samochodowych dokonywane jest w ramach świadczenia usługi ubezpieczeniowej, a ta nie podlega przepisom o MPP. W tym przypadku mamy bowiem do czynienia ze szczególnym charakterem relacji prawnej, który decyduje o braku zastosowania podzielnej płatności przez ubezpieczyciela w płatnościach na rzecz podmiotu likwidującego szkodę.
Płatność dla faktora z MPP
Wątpliwości pojawiły się także odnośnie do płatności na rzecz faktora, który przejął (w ramach usługi faktoringu) prawa do wierzytelności przysługujące wcześniej dostawcy towarów (usług). Podstawowe pytanie sprowadza się do tego, czy nabywca, wykonując przelew na konto faktora, jest obowiązany do podzielenia płatności na kwoty netto oraz VAT. Z przepisów zawartych w ustawie o VAT wynika, iż taki obowiązek istnieje, co też zostało potwierdzone przez resort finansów w opublikowanych objaśnieniach. A zatem dla zastosowania MPP bez znaczenia pozostaje fakt, iż firma faktoringowa nie była podmiotem, który sprzedał towar z załącznika nr 15 oraz wystawił fakturę z informacją o podzielnej płatności. Liczy się bowiem wyłącznie tytuł, z jakiego dokonywana jest płatność. Jeżeli dotyczy ona którejkolwiek pozycji z załącznika, wówczas płatność musi zostać podzielona.