Po wielu miesiącach przepychanek – mało zrozumiałych dla większości Polaków – udało się uzyskać warunkowe zielone światło na pieniądze z Krajowego Planu Odbudowy. Zapowiadane są nowe inwestycje, również infrastrukturalne. Branża budowlana jednak ostrzega, iż do budowy tych wspaniałych projektów może zabraknąć pracowników. Mści się wieloletnia, krótkowzroczna polityka w zakresie kształcenia kadr, nie tylko zresztą, jeśli chodzi o budownictwo infrastrukturalne. Polskie „jakoś to będzie” właśnie przynosi bardzo negatywne efekty.
W ostatnich latach branżę budowlaną, w tym budownictwa infrastrukturalnego, znacząco zasilili pracownicy ze Wschodu, głównie z Ukrainy. Decydenci widać uznali, że ten stan będzie trwał wiecznie, bowiem ani nie zbudowano sensownego programu kształcenia zawodowego, ani nie przygotowano się na sytuacje kryzysowe. Przez sytuacje kryzysowe rozumiem zarówno sytuację, gdy nastąpi odpływ pracowników zagranicznych z polskiego rynku, jak i taką, w której kryzys gospodarczy powoduje zmniejszenie zatrudnienia i tysiące osób, które wiązały z naszym krajem przyszłość swoją i swoich rodzin, zostają w Polsce bez pracy i bez perspektyw na przyszłość.
Ten pierwszy scenariusz już się ziszcza. Według szacunków branży dotąd na Ukrainę wróciło ponad 100 tysięcy osób zatrudnionych w budownictwie, a w pesymistycznym wariancie może ich odejść nawet 400 tysięcy. Po 24 lutego z budów wyjechało blisko 30 proc. pracowników narodowości ukraińskiej. Kim ich zastąpimy? Wskazuje się na takie kraje, jak Uzbekistan i Tadżykistan, ale przecież nie można w nieskończoność łatać dziur na polskim rynku pracy imigrantami. A liczby porażają.
Powołam się na dane Polskiego Związku Pracodawców Budownictwa. Ponad 90 proc. firm budowlanych wskazuje na braki pracowników, a 70 proc. z nich twierdzi, że brak pracowników to istotna bariera w dalszej działalności. O ile w 2016 roku bezrobocie wśród osób poszukujących pracy w budowlance przekraczało 12 proc., to dzisiaj praktycznie nie istnieje. Rynek pracy w tym sektorze chłonie pracowników jak gąbka. I – jeśli nic niespodziewanego się nie stanie – nadal będzie chłonął. Szacuje się, że w perspektywie najbliższych 12 lat do zrealizowania będą inwestycje o wartości około 800 mld zł, najwięcej w województwach mazowieckim i pomorskim. A to oznacza nie tylko „polowanie” na pracowników, lecz także, zgodnie z logiką rynku, wzrost kosztów pracy.
Kiedy obserwuję te dane, przypomina mi się sytuacja na kolei. W latach 90. ubiegłego wieku, kiedy na potęgę likwidowano połączenia kolejowe w całym kraju, jednocześnie masowo odsyłano na wcześniejsze emerytury maszynistów. Likwidowano także szkoły kształcące kolejarzy, bo wszak nowy, wspaniały świat miał być światem autostrad i TIR-ów. Kilkanaście lat później okazało się, że specjalistów na kolei brakuje. Przewoźnicy sponsorowali klasy kształcące maszynistów, gwarantowali ich absolwentom pracę od razu po szkole, i to pracę aż do emerytury. Jedna luki pokoleniowej nie dało się szybko zapełnić. Problem pozostał do dziś. Polskie szkolnictwo zawodowe i techniczne też było długo traktowane po macoszemu. Ekscytowano się powstawaniem mniej lub bardziej solidnych szkół wyższych, a zawodówki i technika były uznawane za relikt PRL. To podejście z biegiem lat zaczęło się zmieniać, ale skutki nierozsądnej polityki odczuwamy między innymi w branży budowlanej. Pomijam fakt, że z danych GUS wynika, iż zaledwie 16 proc. młodych ludzi wybiera na studiach kierunki techniczne. Inżynierów nie będziemy mieli w nadmiarze…
W Polsce cały czas dobrze się ma tradycyjne podejście, doskonale zilustrowane przez Mickiewicza w „Panu Tadeuszu”: „Szabel nam nie zabraknie, szlachta na koń wsiędzie, Ja z synowcem na czele, i? – jakoś to będzie!” Za dużo pracowników? Likwidujemy szkoły. A że za dziesięć czy piętnaście lat będziemy tego żałować? Oj tam, to sporo czasu, kto inny będzie rządził! Za mało pracowników? Sprowadzamy kogo się da z zagranicy. A czy zapewnimy tym pracownikom możliwość przetrwania ewentualnego kryzysu? Oj tam, niech się sami martwią!
Z analiz Polskiego Związku Pracodawców Budownictwa wynika, że na polu edukacyjnym do największych problemów należą m.in. niewystarczający styk szkolnictwa z biznesem i system edukacji nieprzystosowany do potrzeb rynku. Bez styku biznesu i państwa tego problemu nie uda się rozwiązać. Sama branża próbuje działać w miarę możliwości, także w zakresie kształcenia kadr ze Wschodu. Dzięki porozumieniu firmy Strabag i władz Rzeszowa od 1 września w tym mieście rusza klasa budowlana z ukraińskim językiem wykładowym. Ale system szkolnictwa technicznego i zawodowego, jego głęboka reforma, to zadanie dla rządu. Które może przynieść efekty jedynie, jeśli zostanie wypracowane w dialogu z branżą.
Dopóki dominować będzie patrzenie na polskie problemy w krótkiej perspektywie, mierzonej kadencjami Sejmu i dopóki rząd będzie traktował dialog z biznesem jako zło konieczne, dopóty trudno będzie o konstruktywne rozwiązania. A wyścigu w zakresie konkurencyjności przegrać nie możemy, bo inwestorów mało będą interesowały nasze wewnętrzne dylematy.
Krzysztof Przybył
prezes Fundacji Polskiego Godła Promocyjnego, organizator konkursu Teraz Polska